Ηλεκτρονική φωτοστοιχειοθεσία

Στα τέλη του 1979, επέστρεψα στην Ελλάδα έχοντας περατώσει και τις διδακτορικές μου σπουδές στο Λονδίνο. Προετοιμαζόμενος για τη στρατιωτική μου θητεία, συναντήθηκα με τον εξάδελφο μου Νίκο Λαγό, ο οποίος μου πρότεινε να συνεργαστούμε σ’ ένα «τρελλό» σχέδιο του: τη σχεδίαση, κατασκευή και εμπορία ενός ηλεκτρονικού φωτοστοιχειοθετικού συστήματος που είχε επινοήσει. Χωρίς να έχω ιδέα ακόμη και για το τι είναι αυτό το σύστημα, δέχτηκα. Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν από τα πιο δημιουργικά στη ζωή μου, και θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας αυτή την εμπειρία μου.

Μια μικρή ιστορία της ηλεκτρονικής φωτοστοιχειοθεσίας

Στοιχειοθεσία είναι η διαδικασία παραγωγής ενός πρωτοτύπου, από χειρόγραφο κειμένου, έτσι ώστε αυτό να μπορεί να αναπαραχθεί σε πολλά αντίτυπα από κατάλληλη μηχανή. Η ηλεκτρονική φωτοστοιχειοθεσία είναι η εξέλιξη της κλασσικής μηχανικής στοιχειοθεσίας (που με τη σειρά της αντικατέστησε τη χειροκίνητη στοιχειοθεσία). Τυπικό παράδειγμα κλασσικών στοιχειοθετικών μηχανών είναι της Linotype (1884). Οι μηχανές αυτές, που στηρίζονταν σε πολύπλοκα, διασυνδεδεμένα μηχανικά μέρη, είχαν πληκτρολόγιο (κλαβιέ) και συνοδεύονταν από «μηχανικές» γραμματοσειρές. Το τελικό κείμενο αποτυπωνόταν σε τσίγκο, και στη συνέχεια προωθείτο στις εκτυπωτικές μηχανές για εκτύπωση στο χαρτί. Το 1949, δύο Γάλλοι, οι René Higonnet και Louis Moyroud κατασκεύασαν τη Lumitype, τη πρώτη στοιχειοθετική μηχανή που χρησιμοποιούσε γραμματοσειρές αποτυπωμένες σε θετικό φωτογραφικό φιλμ και παραγωγή του πρωτοτύπου μέσω φωτογράφισης. Η πορεία αυτή συνεχίζεται ως τις μέρες μας, με τη πλήρη ψηφιοποίηση πλέον της εκτυπωτικής διαδικασίας (δεν απαιτείται η δημιουργία πρωτοτύπου).

Babyset (Nanotronics-Eurografic): ένα μικρό ελληνικό θαύ­μα υψηλής τεχνολογίας

Στα 1980, η αγορά στη φωτοστοιχειοθεσία κυριαρχείτο από 3 κυρίως εταιρείες: τις AM Varityper, Compugraphic και Linotype. Οι μηχανές ήταν ογκώδεις (περίπου όσο ένα γραφείο) και ακριβές (γύρω στο 1.500.000 δρχ.).

Ο Νίκος Λαγός, σπουδαγμένος φυσικός στη Σουηδία, αλλά και εξαίρετος ηλεκτρονικός, μηχανολόγος και εν γένει εφευρέτης, συλλαμβάνει ένα σχέδιο που μικραίνει τις διαστάσεις των τότε μηχανών στο 1/10 (στο μέγεθος ενός σημερινού επιτραπέζιου υπολογιστή) και το κόστος τους στο 1/5. Χρειάζεται ένα «κομπιουτερά», που τον βρίσκει στο πρόσωπό μου. Σε δύο χρόνια οι πρώτες Babyset διατίθενται και λειτουργούν στην ελληνική αγορά, χειροποίητες από το εργαστήριο μας στην Ηλιούπολη. Είτε σε εκδοτικούς οίκους (Βαβούρης, Λεονταράκος), είτε σε γραφικές τέχνες (Χατζηπέρης) είτε ακόμη σε εφημερίδες (Αυριανή) η «ελληνική υψηλή τεχνολογία» γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό αλλά και σκεπτικισμό, ενίοτε δε και με πλήρη άρνηση.

Η εταιρεία μας καινοτόμησε σε όλο το φάσμα της ηλεκτρονικής φωτοστοιχειοθεσίας. Προσέφερε ένα πλήρες, χαμηλού κόστους, σύστημα που περιελάμβανε:

• Τη φωτοστοιχειοθετική μονάδα.
• Μονάδες πληκτρολόγησης με ή χωρίς οθόνη και τα πρώτα στικάκια «USB».
• Λογισμικό νέας ελληνικής και καθαρεύουσας.
• Πρωτότυπες ελληνικές γραμματοσειρές.

Κάθε μία από τις παραπάνω ενότητες ήταν καινοτομική από μόνη της:

• Η φωτοστοιχειοθετική μονάδα ήταν ένας συνδυασμός οπτικής, ηλεκτρονικής, μηχανολογίας και λογισμικού. Όλη η μηχανή συναρμολογήθηκε στο εργαστήριο, όλα τα μηχανικά μέρη – ακόμη και οι βίδες - κατασκευάστηκαν εκεί, ενώ απαραίτητα επιμέρους ανταλλακτικά (πρίσματα, συρματόσχοινο, φλας, βηματικός κινητήρας κλπ) εισήχθησαν από το εξωτερικό.
• Οι μονάδες πληκτρολόγησης ήταν είτε τροποποιημένες ηλεκτρονικές γραφομηχανές με δυνατότητα μετακινούμενης αποθήκευσης σε stick είτε επιτραπέζιοι υπολογιστές με πληκτρολόγιο και οθόνη και εύκαμπτο μαγνητικό αποθηκευτικό μέσο, ένας εκ των οποίων οδηγούσε και το φωτοστοιχειοθετικό. Τα στικάκια ήταν 4 μνήμες RAM των 2 MB σε τοπολογία «piggy-back», δηλαδή η μία πάνω στην άλλη έτσι ώστε να ακουμπάνε τα «ποδαράκια» τους. Μια μπαταρία κρατούσε τα δεδομένα, ενώ όλη η κατασκευή ήταν μέσα σε κουτάκι από πλεξιγκλάς. Όλες οι πλακέτες σχεδιάστηκαν στο εργαστήριο και κατασκευάστηκαν στην εταιρεία Χουρδάκης ΑΕΒΕ.
• Το λογισμικό περιελάμβανε εκτός από τις τυπικές λειτουργίες ενός φωτοστοιχειοθετικού προγράμματος τη δυνατότητα επιλογής μεταξύ διαφορετικών κανόνων συλλαβισμού (νέα ελληνική – καθαρεύουσα) καθώς επίσης και την αυτόματη μετατροπή πολυτονικών κειμένων σε μονοτονικά, κάτι πολύ χρήσιμο τότε αφού όλα τα κείμενα των βιβλίων ήταν αποθηκευμένα σε πολυτονικό σύστημα. Εξ όσων γνωρίζω, ακόμη και σήμερα δεν υπάρχουν τέτοιες δυνατότητες σε επεξεργαστές κειμένου. Επίσης χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η σύνδεση των πληκτρολογίων με εκτυπωτές ακίδων έτσι ώστε να περιορισθεί το κόστος αφού αλλιώς όλα τα προσχέδια έπρεπε να τυπωθούν σε φωτοευαίσθητο χαρτί. Όλο το λογισμικό ήταν γραμμένο σε γλώσσα μηχανής του οκτάμπιτου Intel 8008.
• Η κατασκευή γραμματοσειράς ήταν (και εν πολλοίς ακόμη είναι) μία εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Περιλαμβάνει την αρχική σχεδίαση από εξειδικευμένο γραφίστα, τη κατασκευή του πρωτότυπου δίσκου (μήτρα) με ειδική φωτογραφική διάταξη και τη κατασκευή των αντιγράφων (πάλι μέσω φωτογράφισης). Η ομάδα μας, έχοντας όλη τη τεχνογνωσία όλων των σταδίων, ήταν σε θέση να κατασκευάσει γραμματοσειρές επί παραγγελία, εμπλουτίζοντας έτσι τη φτωχή, τότε, βιβλιοθήκη ελληνικών γραμματοσειρών (Optima, Souvenir κλπ).

Επιπλέον, το λογισμικό και το υλικό είναι συμβατά με τα συστήματα της ΑΜ Varityper, έτσι ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν παράλληλα. Η προσπάθεια της εταιρείας έλαβε ευρεία δημοσιότητα με άρθρα σε εφημερίδες, περιοδικά και άλλα έντυπα. Η περίοδος αυτή, συμπίπτει με τη προσπάθεια της Ελλάδας να εισέλθει στο χώρο της υψηλής τεχνολογίας, είτε εντάσσοντας επενδύσεις στο πρώτο αναπτυξιακό νόμο, είτε επιδοτώντας την έρευνα μέσω κυρίως του ΕΟΜΜΕΧ. Έτσι την εποχή εκείνη δραστηριοποιούνται εταιρείες όπως η Gigatronics (προσωπικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές με δικό τους λειτουργικό), η Computer Logic (λογισμικό) και η Χουρδάκης ΑΕ (τυπωμένα κυκλώματα). Η εταιρεία αντιλαμβανόμενη την ανάγκη για συνεχή έρευνα αλλά και ανάπτυξη σε τομέα υψηλής τεχνολογίας, πετυχαίνει ερευνητική χρηματοδότηση ύψους 1.500.000 δρχ. για την ανάπτυξη ενός φωτοστοιχειοθετικού εκτυπωτή σε κοινό χαρτί (πρόδρομο των εκτυπωτών laser) και εντάσσεται στον αναπτυξιακό νόμο 1262/82 για επένδυση ύψους 65.000.000 δρχ. στα Χανιά. Δυστυχώς, η αδυναμία χρηματοδότησης από τον τραπεζικό τομέα, ο οποίος δεν αντιλαμβανόταν τι σημαίνει “venture capital”, ματαιώνει την επένδυση αυτή, με αποτέλεσμα η εταιρεία να εγκαταλείψει το ερευνητικό της κομμάτι, να στραφεί στην εμπορία εισαγομένων μηχανών, και γω να ξεκινήσω την ακαδημαϊκή μου καρριέρα. Ουδέν κακόν αμιγές καλού. Τελειώνοντας οφείλω να μνημονεύσω τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας: τους εξαιρετικούς επιστήμονες του ΕΜΠ Φραγκίσκο και Γιώργο Χουρδάκη, τον τεχνικό Λεωνίδα Λιάκο και τον εφαρμοστή/τορναδόρο Χάρη Ρεκατσίνα.